(Μια περιπέτεια γύρω από ένα “φάρο απέναντι από το Μπούρτζι)

Πως ένα σχέδιο του 1878 μας οδήγησε από το Μπούρτζι του Ναυπλίου στο Μπούρτζι της Αυλίδας.

Μια ιστορία για τη σημασία της προσοχής στη λεπτομέρεια, της κριτικής σκέψης και της αξίας της ιστορικής έρευνας. 

Η ιστορία μιας πόλης δεν είναι απλώς μια ακολουθία γεγονότων. Είναι ένα συνεχές ταξίδι αναζήτησης, κατανόησης και ερμηνείας. Στο cityofnafplio.com, όπου για χρόνια υπηρετούμε την τοπική μνήμη του Ναυπλίου, θεωρούμε πως κάθε νέο εύρημα, από ένα παλιό έγγραφο έως μια μικρή προφορική μαρτυρία, κρύβει μέσα του την ευθύνη της σωστής ανάγνωσης, τεκμηρίωσης και παρουσίασης στο κοινό.

Μια πρόσφατη εμπειρία ιστορικής διερεύνησης γύρω από ένα φαινομενικά «ναυπλιακό» τεκμήριο, δείχνει ξεκάθαρα γιατί η μέθοδος, η προσοχή στη λεπτομέρεια και η κριτική σκέψη είναι απαραίτητα εργαλεία σε κάθε ιστορική αναζήτηση.

Κατά τη διάρκεια μιας από τις συνήθεις αναζητήσεις μου στο διαδίκτυο, εντόπισα μια εξαιρετική παρουσίαση των Γενικών Αρχείων του Κράτους (ΓΑΚ) με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των 100 χρόνων τους. Ανάμεσα στα πολλά ιστορικά τεκμήρια που παρουσιάζονταν, το βλέμμα μου στάθηκε σε ένα συγκεκριμένο σχέδιο φάρου, συνοδευόμενο από την οικονομική και τεχνική προσφορά μιας εταιρείας του 1878.

Η επισήμανση έγραφε: “Οικονομική και τεχνική προσφορά… σχετική με την κατασκευή στήλης για την τοποθέτηση φανού απέναντι από το Μπούρτζι”. Στην αγγλική μετάφραση αναφερόταν σαφώς: “the island of Bourtzi (Nafplion, Greece)”.

Χωρίς αμφιβολία, θεώρησα ότι είχα βρει κάτι σημαντικό για την πόλη του Ναυπλίου. Ένα κομμάτι της ιστορίας της που ίσως είχε ξεχαστεί ή αγνοηθεί. Επειδή όμως αυτή η κατασκευή δεν υπήρχε σήμερα, συμπέρανα ότι έμεινε στα σχέδια – όπως, άλλωστε, πολλά έργα στην Ελλάδα.

Ωστόσο, η έρευνα δεν πρέπει να αρκείται στην πρώτη εντύπωση.

Όσο και αν προσπάθησα να μελετήσω καλύτερα την εικόνα από την παρουσίαση, ήταν αδύνατο να διακρίνω λεπτομέρειες. Η ανάλυση ήταν χαμηλή και το κείμενο δυσανάγνωστο. Αποφάσισα λοιπόν να κάνω το επόμενο λογικό βήμα: να απευθυνθώ απευθείας στην πηγή.

Απέστειλα email στα ΓΑΚ (Κεντρική Υπηρεσία) με ένα απόσπασμα από την παρουσίαση εξηγώντας λεπτομερώς τι κάνω, ποιος είμαι και γιατί αναζητώ περισσότερες πληροφορίες. Λίγο αργότερα, τα ΓΑΚ μου απαντούν και μου αποστέλλουν τη φωτογραφία σε υψηλή ανάλυση για να τη μελετήσω.

Το αρχείο που έλαβα ήταν πράγματι σε εξαιρετική ανάλυση και ξεκίνησα αμέσως την παρατήρησή μου. Το σχέδιο αφορούσε την ανέγερση στήλης για την τοποθέτηση “φανού” και περιελάμβανε:

Την πρόσοψη του κτίσματος

Την τομή (κάθετη διατομή)

Την κάτοψη (οριζόντια διατομή)

Στο πάνω μέρος του σχεδίου έγραφε ξεκάθαρα:

“Διάγραμμα, της ανεγερθησομένης στήλης, επί της απέναντι του Βουρτζίου ακτής, προς τοποθέτησιν του υπό της Ελληνικής ατμοπλοϊκής εταιρίας παραχωρηθέντος φανού” Εξαιρετικά! Όλα φαίνονταν να επιβεβαιώνουν την αρχική μου υπόθεση για το Ναύπλιο.

Επιβεβαιώνω την ημερομηνία του σχεδίου, αλλά τότε διαπιστώνω κάτι που μου προξενεί ενδιαφέρον και μετέπειτα σοβαρές αμφιβολίες.

Το σχέδιο γράφει: “Εν Χαλκίδι 14 Φεβρουαρίου 1878”

Και από τα αριστερά: “Εθεωρήθη η Διεύθυνσις του Μηχανικού Ευβοίας…”

Κάτι αρχίζει, να μην πάει καλά.

Γιατί ένα σχέδιο στήλης φανού που θα τοποθετηθεί στην απέναντι ακτή από το Μπούρτζι του Ναυπλίου, να έχει θεωρηθεί από τον Μηχανικό Ευβοίας και να φέρει ημερομηνία “Εν Χαλκίδι”;

Αυτή η λεπτομέρεια, που εύκολα θα μπορούσε να παραβλεφθεί, άλλαξε πλήρως την πορεία της έρευνάς μου.

Οι αμφιβολίες μεγαλώνουν και αρχίζει η αναζήτηση για το… Μπούρτζι Χαλκίδας!

Η έρευνα – όχι πολύ δύσκολα, πρέπει να πω – με οδηγεί σε δύο κύριες περιοχές της Εύβοιας που σχετίζονται με τον όρο “Μπούρτζι”:

Το Μπούρτζι της Καρύστου, είναι το πρώτο που βρίσκω. Αυτό το οχυρό οικοδομήθηκε από τους Ενετούς ως τμήμα της παράκτιας οχύρωσης για την προστασία του λιμανιού. Ωστόσο, δεν βρίσκω κανέναν φάρο στην απέναντι ακτή που να ταιριάζει με το σχέδιο.

Ψάχνοντας περαιτέρω, εντοπίζω την περιοχή “Μπούρτζι” που βρίσκεται αρκετά βορειοδυτικά από την Κάρυστο και νότια από τη Χαλκίδα. Εκεί διαπιστώνω ότι υπάρχει το Μπούρτζι της Αυλίδας.

Πρόκειται για ένα μικρό ερειπωμένο επιθαλάσσιο οχυρό για το οποίο δεν έχουμε πολλές πληροφορίες. Το κρίσιμο στοιχείο όμως είναι αυτό: Βρίσκεται απέναντι από τη “γλώσσα της Αυλίδας” όπου βρίσκεται και ο φάρος της Αυλίδας.

Όλα άρχισαν να συνδέονται. Η ιστορία άρχισε να βγάζει νόημα. Το σχέδιο του 1878 αφορούσε αυτόν τον φάρο – όχι κάποιον φάρο στο Ναύπλιο.

Αμέσως, απέστειλα στα ΓΑΚ τις αμφιβολίες μου και την σύντομη έρευνά μου. Αν είχα δίκιο στην εκτίμηση μου, τότε πιθανώς και η αρχική κατηγοριοποίηση του σχεδίου στα ΓΑΚ να χρειαζόταν επανεξέταση.

Η απάντηση της υπηρεσίας ήρθε γρήγορα: “Θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε ότι, μετά από μελέτη των συνοδευτικών εγγράφων καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι πράγματι είναι το Μπούρτζι Χαλκίδας.”

Αυτή η εμπειρία αποτελεί ένα τέλειο παράδειγμα για το τι σημαίνει ιστορική έρευνα στην πράξη. Η αναζήτηση των πηγών είναι μόνο η αρχή. Το να βρεις ένα έγγραφο, μια φωτογραφία ή ένα σχέδιο είναι το πρώτο βήμα. Αλλά η αληθινή δουλειά αρχίζει μετά.

Η μελέτη, η ανάλυση και η κριτική αξιολόγηση. Δεν αρκεί να δεις ένα ιστορικό τεκμήριο – πρέπει να το μελετήσεις. Να το διαβάσεις προσεκτικά, να εξετάσεις κάθε λεπτομέρεια, να σημειώσεις ημερομηνίες, ονόματα, τοποθεσίες. Αυτό είναι το πιο δύσκολο μέρος: να συνειδητοποιήσεις ότι βρίσκεσαι σε λάθος δρόμο.

Για κάθε ιστορία που δημοσιεύουμε, υπάρχουν δεκάδες ώρες έρευνας που δεν οδηγούν πουθενά. Αδιέξοδα, λανθασμένες υποθέσεις, πηγές που δεν επιβεβαιώθηκαν. Αυτό είναι μέρος της διαδικασίας.

Γιατί μοιράζομαι αυτήν την ιστορία; Γιατί πιστεύω ότι η διαδικασία της έρευνας είναι το ίδιο σημαντική με το αποτέλεσμα. Κάθε μικρό ντοκουμέντο, κάθε φωτογραφία, κάθε αρχείο μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ιστορία του τόπου μας γι’ αυτό πρέπει να το διαχειριστούμε με συνέπεια και ευθύνη.

Η περίπτωση του «φανού» μάς υπενθυμίζει πως η ιστορική έρευνα δεν είναι μόνο ο ενθουσιασμός της ανακάλυψης, αλλά και η σοβαρότητα της τεκμηρίωσης.

Στο cityofnafplio.com δεσμευόμαστε να συνεχίσουμε με αυτόν τον τρόπο: με σεβασμό, μεθοδικότητα και πίστη.

Για περισσότερες ιστορίες από το Ναύπλιο και την ευρύτερη περιοχή, ακολουθήστε το cityofnafplio.com

Γιώργος Δ. Χατζόπουλος